Albert Einstein

Albert Einstein urodził się w piątek 14 marca 1879 r. o godzinie 11:30 w domu przy Bahnhofstrasse B nr 135 w mieście Ulm położonym w Wirtembergii na południu Niemiec[3]. Jego matką była Paulina Einstein (z domu Koch), a ojcem Hermann Einstein. Oboje byli Żydami[4]. Hermann Einstein handlował pierzynami[5], dopóki jego brat Jacob nie namówił go do wspólnego założenia zakładu produkującego instalacje gazowe i wodno-kanalizacyjne[6][7]. W 1881 r. cała rodzina przeniosła się do Monachium, gdzie powstał zakład, tam też 18 listopada 1881 r. urodziła się Maria[8][9], jedyna siostra Einsteina.
Albert Einstein pierwszy raz zetknął się z nauką, gdy miał pięć lat. Jego ojciec pokazał mu kompas, którego działanie wywarło na nim ”głębokie i trwałe wrażenie”[10][11]. W tym czasie Einstein rozpoczął naukę w domu. Ponieważ jego matka była muzyczką[5], Albert w wieku sześciu lat zaczął uczyć się gry na skrzypcach. Lekcje gry pobierał do trzynastego roku życia, a później grał do późnej starości, dopóki nie zaczęło mu to sprawiać zbyt dużego trudu[12]. W 1886 r. zaczął uczęszczać do szkoły powszechnej, gdzie był jednym z najlepszych uczniów[13][14][15]. Od 1888 r. chodził do katolickiego Gimnazjum Luitpolda w Monachium[16][3], gdzie również odnosił sukcesy. Firma Einsteinów zaczęła podupadać, w 1894 r. rodzina przeniosła się do Mediolanu[17][18], syna pozostawiając w Monachium dla ukończenia szkoły pod opieką członków dalszej rodziny[19][20]. Według Marii Einstein w tym okresie jej brat stał się nerwowy, pojawiły się nawet objawy depresji[21]. Pół roku po wyjeździe rodziców Einstein wypisał się ze szkoły i dołączył do rodziców w Mediolanie, gdzie sam przygotowywał się do wstąpienia na uniwersytet[21]. Gdy w październiku 1895 r. po przyjeździe do Zurychu przystępował do egzaminu wstępnego na tamtejszą politechnikę (przemianowaną później na Eidgenössische Technische Hochschule Zürich – ETHZ), potrzebował specjalnego pozwolenia, gdyż brakowało mu dwóch lat do minimalnego dopuszczalnego wieku[21]. Z powodu słabych wyników egzaminów z przedmiotów humanistycznych próba zdania egzaminu zakończyła się niepowodzeniem[22][3][23][b].

Za radą dyrektora ETHZ Einstein postanowił spędzić rok w Aarau w Szwajcarii, by ukończyć szkołę średnią[22][24]. We wrześniu 1896 r. zdał tam maturę, uzyskując dobre oceny z niemal wszystkich przedmiotów, zwłaszcza ze śpiewu i muzyki oraz fizyki i matematyki[25][c]. W tym samym roku, najprawdopodobniej w celu uniknięcia służby wojskowej[26] lub na znak protestu przeciwko nastrojom militarnym panującym wówczas w Niemczech[27], zrzekł się obywatelstwa niemieckiego i bez przynależności państwowej przystąpił ponownie do egzaminów na ETHZ, które tym razem zdał. Jednocześnie do tej samej sekcji przyjęto Milevę Marić[28], która później wywarła duży wpływ na życie Einsteina. W lipcu 1900 r. oboje przystąpili do zdawania egzaminów końcowych, które Einstein zdał, w przeciwieństwie do Milevy Marić[29][30]. Wtedy też opublikował pierwszą swoją pracę dotyczącą zjawiska włoskowatości[31].
W czasie studiów zakochał się z wzajemnością w Milevie Marić[32][33], co nie podobało się matce Einsteina[34][35][36]. W 1901 r. Mileva zaszła w ciążę[37]. Na czas porodu udała się do rodzinnej Serbii[38] i tam urodziła córkę o imieniu Lise (zdrobniale Lieserl), oddaną po cichu do adopcji, której Albert najprawdopodobniej nigdy nie zobaczył i której dalsze losy są nieznane[26][39][40].
21 lutego 1901 r. Einstein przyjął obywatelstwo szwajcarskie[41][42]. Mając już dyplom wykładowcy nauk ścisłych zaczął szukać pracy[35]. Starał się bezskutecznie o asystenturę u wykładającego w ETHZ Webera, później u Hurwitza i Wilhelma Ostwalda[43]. Dopiero w maju 1901 r. zatrudnił się na krótko jako zastępca nauczyciela w szkole średniej w Winterthur w Szwajcarii[35]. W tym czasie zajmował się tam ruchem materii względem eteru i kinetyczną teorią gazów[42]. Od października 1901 r. do stycznia 1902 r. uczył w prywatnej szkole w Schaffhausen[35], a równolegle pracował nad swoją pracą doktorską dotyczącą kinetycznej teorii gazów[44]. W lutym 1902 r. przeprowadził się do Berna[45], gdyż spodziewał się dostać stałą pracę w Szwajcarskim Urzędzie Patentowym w Bernie. Utrzymywał się z udzielania korepetycji[46][47]. W czerwcu został zatrudniony na okres próbny jako ekspert techniczny trzeciej klasy w urzędzie patentowym[35][48][46], a trzy miesiące później zatrudniono go na stałe.
10 października 1902 r. wskutek choroby serca zmarł ojciec Einsteina[49]. 6 stycznia 1903 r. Albert Einstein i Mileva Marić wzięli w Bernie ślub cywilny[49]. 14 maja 1904 r. urodził się pierwszy syn Einsteina, Hans Albert[49], który później również został wybitnym uczonym[49][50].
Początki kariery naukowej
Rok 1905 jest określany jako Annus mirabilis (cudowny rok) Einsteina[51]. Wtedy ten nieznany w środowisku fizyków szwajcarski urzędnik patentowy opublikował kilka prac przełomowych dla fizyki. Jego publikacja "Zur Elektrodynamik bewegter Körper"[52] ("O elektrodynamice ciał w ruchu") wprowadza nową teorię, nazwaną później szczególną teorią względności, która dzięki nowemu spojrzeniu na czas i przestrzeń rozwiązywała obserwowaną niezależność prędkości światła od obserwatora, wprowadzała związek między masą a energią. Einstein wyjaśnił zaobserwowany w 1888 roku przez Philipa Lenarda[53] efekt fotoelektryczny przyjmując, iż światło oddziałuje z materią w postaci porcji nazwanych później fotonami; napisał rozprawę doktorską pod tytułem O nowej metodzie wyznaczania rozmiarów molekuł (przedłożoną 20 sierpnia na Uniwersytecie w Zurychu) oraz wyjaśnił i opisał ruchy Browna. Mimo wielkiego znaczenia, jego prace nie zostały początkowo docenione.
W 1906 r. Einstein został awansowany na stanowisko eksperta technicznego drugiej klasy[46], jednak nie przestawał zajmować się fizyką. W 1907 r. sformułował zasadę równoważności[54], którą później nazwał "najszczęśliwszą myślą swojego życia"[55], gdyż zapoczątkowała jego rozmyślania nad ogólną teorią względności. W grudniu 1908 r. Einstein napisał do Uniwersytetu w Bernie podanie o przyjęcie na stanowisko privatdozenta[56]. Privatdozent nie otrzymywał wynagrodzenia z uczelni, a utrzymywał się z drobnych wpłat studentów, był to jednak etap konieczny w karierze uczelnianej[57]. Ponieważ stanowisko privatdozenta, które uzyskał 28 lutego nie pozwalało zarobić na życie, Einstein nie zrezygnował z pracy w urzędzie patentowym.[58][59]. W marcu 1909 r. został profesorem nadzwyczajnym fizyki teoretycznej na uniwersytecie w Zurychu[60][61][62]. W tym samym roku został doktorem honoris causa Uniwersytetu Genewskiego[60]. W latach 1909–1911 napisał jedenaście artykułów naukowych dotyczących fizyki teoretycznej[63]. W 1910 r. pierwszy raz zgłoszono go jako kandydata do Nagrody Nobla[64]. W 1911 r. Einstein został profesorem zwyczajnym na Uniwersytecie Niemieckim w Pradze[65][66]. Półtora roku później wrócił na ETHZ jako profesor zwyczajny[65][67][68]. W latach 1911–1912 otrzymywał wiele ofert zatrudnienia z różnych uniwersytetów, w tym z Uniwersytetu w Utrechcie[68]. Wiosną 1913 r. Max Planck i Walther Nernst zaproponowali mu przyjęcie członkostwa Pruskiej Akademii Nauk (Preusissche Akademie der Wissenschaftlen), profesurę Uniwersytetu Berlińskiego z prawem, ale bez obowiązku wykładania, oraz stanowisko dyrektora mającego powstać Instytutu Fizyki Cesarza Wilhelma (Kaiser Wilhem Institut für Physik, będącego obecnie Instytutem Fizyki w Berlinie)[69][70][71][72]. Einstein, znużony pracą wykładowcy, chciał skupić się wyłącznie na myśleniu[72] i ofertę przyjął. W marcu 1914 r. przeprowadził się z rodziną do Berlina[73]. 5 lipca 1916 r. zastąpił Maxa Plancka na stanowisku przewodniczącego Niemieckiego Towarzystwa Fizycznego (Deutsche Physikalische Gesellschaft) i sprawował tę funkcję do 31 lipca 1918 r.[71] W tym samym roku napisał pracę o prawie promieniowania Plancka, w której przewidział istnienie emisji wymuszonej – zjawiska umożliwiającego budowę laserów[74]. Od czasu wyjazdu do Pragi stosunki Einsteina z żoną zaczęły się pogarszać[75]. W czerwcu 1914 r. doszło do separacji[76][77], w związku z tym Mileva wróciła z synami do Zurychu.
Ogólna Teoria Względności i Nagroda Nobla.

25 listopada 1915 r. Einstein opublikował swoją najważniejszą pracę: ogólną teorię względności[72]. Jest ona uogólnieniem poprzedniej teorii, opisuje również ruch z przyspieszeniem. Stwierdza równoważność grawitacji i przyspieszenia oraz opisuje różnice między geometrią euklidesową a geometrią w silnych polach grawitacyjnych. Teoria przewiduje również znacznie silniejsze niż w teorii Newtona odchylenie toru światła przechodzącego obok gwiazdy. W 1919 r. podczas zaćmienia Słońca zespół Arthura Stanleya Eddingtona dokonał pomiaru odchylenia toru światła pochodzącego z gwiazdy znajdującej się za Słońcem i przechodzącego obok niego. Wynik potwierdził teorię Einsteina[78][79].
W czasie I wojny światowej oprócz ogólnej teorii względności, Einstein opublikował prace na temat kosmologii i fal grawitacyjnych, znalazł nowe wyprowadzenie prawa Plancka, napisał pięćdziesiąt artykułów naukowych i wydał książkę popularyzującą teorię względności[80]. Wytężona praca w połączeniu z głodem spowodowały problemy zdrowotne Einsteina. W 1917 r. chorował na wrzody żołądka, żółtaczkę był ogólnie wyczerpany, miał chorą wątrobę[81][76][82]. Podczas choroby zajmowała się nim jego kuzynka, Elsa Einstein. Latem 1917 r. Albert przeprowadził się do mieszkania obok niej, a rok później oboje postanowili się pobrać[76].

14 lutego 1919 r. sąd w Zurychu orzekł rozwód Alberta i Milevy Einstein. Warunki określały, że Albert ma płacić alimenty, zdeponować w banku 40 000 marek niemieckich, z których odsetki miały być do dyspozycji byłej żony, a ponadto, gdyby dostał Nagrodę Nobla, miał jej przekazać całą sumę[83][84]. 2 lipca 1919 r. Einstein ożenił się ze swoją kuzynką Elsą Einstein[85].
3 kwietnia 1921 r. Einstein wyjechał z żoną do USA i wygłosił tam kilka wykładów. W czasie tej wizyty, 9 maja, otrzymał doktorat honoris causa Princeton University[86]. 30 maja wypłynął do Anglii. 8 czerwca po raz kolejny został doktorem honoris causa, tym razem uczelni w Liverpoolu. 8 października 1922 r. ponownie wyjechał z Niemiec, gdy dowiedział się, że planowano na niego zamach[87]. Odwiedził Kolombo, Singapur, Hongkong i Szanghaj, następnie Kobe i Kioto. W tym czasie dostał Nagrodę Nobla. 2 lutego 1923 r. Einsteinowie wylądowali w Palestynie. Tam Albert zaangażował się na jakiś czas w sprawy Uniwersytetu Hebrajskiego. W latach 1925–1927 był członkiem jego Rady Zarządzającej. W drodze powrotnej z podróży wstąpili do Hiszpanii. 15 marca 1923 r. wrócili do Berlina. Kolejną podróż Einstein odbył w 1925 r. do Argentyny, Brazylii i Urugwaju.
Przeprowadzka do USA
W 1930 r. Einstein ponownie popłynął do Ameryki, przebywając od grudnia 1930 r. do marca 1931 r. oraz od grudnia 1931 r. do marca 1932 r. w Caltechu w Pasadenie[88]. Tam spotkał się z Abrahamem Flexnerem, który chciał przedstawić członkom Caltechu projekt budowy Instytutu Studiów Zaawansowanych w Princeton. Flexner zaproponował Einsteinowi posadę w tym ośrodku, na co Einstein się zgodził. W marcu 1932 r. wrócił do Niemiec. 10 grudnia 1932 r. Einsteinowie znów wypłynęli do Kalifornii. 30 stycznia 1933 r. naziści doszli do władzy, a Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec. Einstein, dowiedziawszy się o tym oświadczył, że nie wraca do Niemiec. Miał jednak kilka spraw do załatwienia w Europie, zamieszkał więc tymczasowo w Le Coq sur Mer w Belgii[89]. W tym czasie otrzymywał oferty pracy z Jerozolimy, Oksfordu, Lejdy, Madrytu i Paryża[90]. Wszystkie odrzucił. 7 października 1933 r. wypłynął z żoną, asystentem i sekretarką do Ameryki[91][92].

17 października 1933 r. wylądowali oni w Nowym Jorku. Do 1935 r. mieszkali przy Library Place nr 2[93], później przenieśli się na Mercer Street nr 112[94][92]. W 1935 r. popłynęli na Bermudy, by wracając uzyskać wizy imigracyjne[92]. W czasie pobytu w Princeton Einstein pracował nad jednolitą teorią pola[95], mającą opisywać grawitację i elektromagnetyzm jako dwa przejawy tego samego zjawiska. W 1923 r. opublikował artykuł pod tytułem Czy teoria pola stwarza możliwości rozwiązania problemu kwantowego?[96] Te prace były skazane na niepowodzenie, ponieważ w tym czasie nie znano jeszcze oddziaływań silnych i słabych. W październiku 1936 r. Einstein został mianowany doktorem honoris causa Uniwersytetu Nowojorskiego. 20 grudnia tego roku zmarła jego druga żona, Elsa.

• Pobierz folder
• Zachomikuj folder